بررسی حقوقی اهانت به مقدسات اسلام

فهرست مطالب

چکیده ۱

فصل اول: کلیات تحقیق.. ۲

۱-۱-مقدمه. ۳

۱-۲-بیان مساله. ۵

۱-۳-اهمیت و ضرورت تحقیق.. ۶

۱-۴-سوالهای تحقیق.. ۶

۱-۵-فرضیه های تحقیق.. ۶

۱-۶-اهداف تحقیق.. ۷

۱-۷-مفاهیم تحقیق.. ۷

فصل دوم: مفاهیم تحقیق.. ۱۲

۲-۱-واژه شناسی.. ۱۳

۲-۲-پیشینه تاریخی.. ۱۶

۲-۳-فرق توهین و افتراء ۱۷

۲-۴-توهین به مقدسات.. ۱۷

۲-۴-۱- چیستی مقدسات.. ۱۷

۲-۴-۲- مقدسات اسلام. ۱۸

۲-۵-عناصر اختصاصی توهین ساده ۱۹

۲-۵-۱-عنصر قانونی.. ۲۰

۲-۵-۲-عصر معنوی.. ۲۱

۲-۶-اهانت از روی شهبه: ۲۲

۲-۷-اهانت منجر به ارتداد. ۲۳

۲-۸-مقدسات مذهب شیعه. ۲۷

فصل سوم: قلمرو توهین.. ۳۱

۳-۱- قلمرو مفهوم توهین به مقدسات.. ۳۲

۳-۱-۱- قلمرو توهین به مقدسات در نظام حقوقی اسلام. ۳۲

۳-۱-۱-۱- قلمرو توهین به مقدسات از دیدگاه مذهب شیعه. ۳۲

۳-۱-۱-۲-قلمرو توهین به مقدسات از دیدگاه سایر مذاهب اسلامی.. ۳۴

۳-۱-۲- قلمرو توهین به مقدسات در نظام «کامن لا». ۳۵

۳-۲-مجازات توهین به مقدسات.. ۳۷

۳-۲-۱- نوع مجازات.. ۳۷

۳-۲-۲-اجرای مجازات.. ۳۹

۳-۳- فلسفه جرم‏انگاری توهین به مقدسات.. ۴۱

۳-۴-بررسی جرم اهانت در قانون ایران: ۴۳

۳-۴-۱- اهانت به اشخاص حقیقی.. ۴۳

۳-۴-۲- توهین به اشخاص حقوقی.. ۴۴

۳-۴-۳-توهین به مقدسات اسلام و پیامبر و ائمه. ۴۴

۳-۴-۴- توهین به امام و مقام رهبری ماده ۴۴

۳-۴-۵- اهانت به مهمانان و سران کشورهای خارجی ماده ۴۴

۳-۵- بررسی جرم اهانت در قانون جزای افغانستان. ۴۵

۳-۶- مقایسه ی قانون افغانستان و ایران. ۴۶

نقد و بررسی.. ۴۷

نتیجه. ۴۹

منابع. ۵۰

چکیده

اهانت به مقدسات اسلام، یکی از عناوین مجرمانه است که درماده۵۱۳ قانون مجازات اسلامی به عنوان یک جرم عمومی پیش بینی شده است ومی توان آن را جزء جرایم دینی ومذهبی دانست زیرا در فصل بیان شده که عموما چهره دینی جرم مورد توجه بوده است ( فصل دوم از کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی) امروزه پروندههای کیفری فراوانی دردادگاه های انقلاب و مراجع قضائی، به خصوص دادگاه هایی که به جرایم سیاسی و مطبوعاتی وجرایم ارتکابی روحانیو ن رسیدگی میکنند مطرح میگردند که متهمان آنها با همین عنوان مجرمانه تحت تعقیب قرار می گیرند اما ابهامات زیادی که درخصوص احکام این جرم وجودداردکار را بر دادرسان دشوارد نموده ونیاز جدی به تحقیق پیرامون جوانب مختلف آن را مبرهن می سازد دراین مقاله سعی شده است با تکیه بر روایات و نوشتههای فقهی، جوانب مختلف جرم اهانت به مقدسات اسلام مورد تحقیق وبررسی قرارگیرد. مسائلی مانند اینکه آیا مقدسات اسلام شامل مقدسات مذاهب مختلف اسلامی است یا اختصاص به مقدسات مذهب شیعه دارد یا فقط به مقدساتی اطلاق می شود که همه مسلمانان آنها را مقدس میدانند؟ رابطه جرم اهانت به مقدسات اسلام وجرایمی همچون سب و دشنام به پیامبر و ائمه معصومین وارتداد چیست؟ آیا جهل به قانون و شبهات موضوعیه تاثیری درمسئولیت کیفری دارد یا خیر؟ و در این زمینه از وضعیت قوانین و مقررات موضوعه نیز غافل نخواهیم ماند.

واژگان کلیدی:

اهانت، مقدسات اسلام، ارتداد، سب النبی، اهانت از طریق مطبوعات، مقدسات کفار، مقدسات اهل سنت، مقدسات مذهب شیعه،دشنام به ائمه معصومین، اهانت از روی شبهه

۱-۱-مقدمه

از جمله آفات رو به رشد ونگران کننده موجود در جامعه ی ما و بلکه در سطح کلان به وسعت دنیا، آفت قداست گریزی، قداست زدایی، قداست ستیزی و مبارزه با ارزشهای والای دینی و مذهبی است. که ضربات سخت و سنگینی را بر پیکر امنیت، آسایش و آرامش اجتماعی فرود می آورد، و ثبات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را تهدید می کند.

یگ نگاه زودگذر به فهرستی از ناهنجاری های اخلاقی اجتماعی (از قبیل آدم ربایی، قتل عمد، سرقت، قاچاق مواد مخدر، روابط نامشروع، کلاه برداری، درگیریها، و ترویج فساد و بی بند و باری) معضلات اداری سیاسی و اعتقادی (همانند بازیچه قرار دادن دین، دهن کجی به ارزشهای اسلامی، ارتداد، ترویج باطل و مبارزه با باورهای دینی و مکتبی) و بالاخره توهین به مقدسات مذهبی و صدها کج روی های رنج آور دیگر، نمایشی است از هجران و جدایی آدمیان از ارزشهای دینی وحرکت به سمت و سوی مادی گری.

در دنیای متمدن و پیچیده ی امروزی، اساسی ترین نیاز بشر، ایجاد امنیت و آسایش در پرتو عدالت بر محور حق گرایی، و راه یافتن در جهت تحکیم ارزشهای دینی و گام نهادن در مسیر خدا جویی، خداشناسی و خداپرستی است. تحقق این نیاز دیرینه ی بشر، به اندازه ای مهم و در خور توجه است که اسلام، آنرا به عنوان یکی از مهمترین اهداف پیام آوران بزرگ اللهی مطرح کرده است:

(لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِیَعْلَمَ اللَّهُ مَن یَنصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَیْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ) (حدید، آیه ۲۵٫)

و همگان را به ایجاد و قوام پایه های قسط و عدل، فرامی خواند.

احترام به انسان یکی از اصول مسلم تربیت، و نشان رشد و شکوفایی فرهنگی و لازمه ی ایجاد روحیه ی بشرخواهی و تحکیم مبانی اخلاقی و قوام پایه های صلح و دوستی است. و از سوی دیگر، عدم رعایت این صفت نیک، موجب اختلافات، کدورتها، دشمنی ها و احیاناً جنگهای کوچک و بزرگ، قتل عام ها و کشتارهای دسته جمعی گردیده و هزینه های سخت و سنگینی را بر فرد و جامعه تحمیل خواهد کرد.

احترام به افراد بشر، اعم از مسلمان و غیر مسلمان، اصلی است که همواره آموزه های دینی و آموزگاران بزرگ بشر و پیشوایان دین بر آن تاکید داشته اند و تکیه برباورهای مشترک ادیان را طریق گردهمایی و همبستگی اجتماعات بشری، قلمداد نموده اند. «قل تعالوا الی کلمه سواء بیننا و بینکم..»( سلیمی، داوری، ۱۳۸۵، ص۵۳۲)

امیرالمومنین علیه السلام در نامه ای به مالک اشتر می نویسد: مالک! قلبت بایستی مال آمال از عشق به مردم باشد، همگان را دوست بدار، مبادا چونان حیوان شکاری خوردن آنان را غنیمت دانی؛ زیرا مردم دو دسته اند، دسته ی برادر دینی تو، و دسته ی دیگر همانند تو در آفرینش می باشند.( نهج البلاغه، نامه ۵۳)

منظور از احترام گزاردن، ارج نهادن به آن چیزی است که نزد دیگران عزیز و گرامی است و افراد بدان تعلق دارند، آن امور ممکن است که حیثیت و موقعیت اجتماعی، اموال، سلامتی جسمی و روحی افراد و از همه بالاتر باورها و اعتقادات دینی و مذهبی باشد که نزد انسانها عزیزترین و پربهاترین چیز است، بطوریکه اغلب، برای حفاظت و مواظبت از این آرمانهای مقدس از بذل مال و جان دریغ نمی کنند.

احترام به افراد بشر، اعم از مسلمان و غیر مسلمان، اصلی است که همواره آموزه های دینی و آموزگاران بزرگ بشر، و پیشوایان دین بر آن تاکید داشته اند و تکیه برباورهای مشترک ادیان را طریق گردهمایی و همبستگی اجتماعات بشری، قلمداد نموده اند.

۱-۲-بیان مساله

اهانت یک عنوان مجرمانه کلی است که درماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامنی پیش بینی شده است و مصادیق فراوانی دارد. اما برخی از مصادیق اهانت به دلیل اهمیتی که دارند به صورت جداگانه یا با عنوان مجرمانه خاصی در قانون پیش بینی شده است مانند جرم قذف که جزءجرایم حدی است (ماده ۱۳۹ قانون مجازات اسلامی) اهانت به مقدسات اسلام یا انبیاء عظام یا ائمه طاهرین یا حضرت صدیقه طاهره ( ماده ۵۱۳ قانون مجازات اسلامی )، اهانت به بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران ومقام معظم رهبری ( ماده ۵۱۴ قانون مجازات اسلامی )، اهانت به رئیس کشور خارجی یا نماینده سیاسی آن ( ماده ۵۱۷ قانون مجازات اسلامی )، اهانت به روسای سه قوه و کارمندان دولت ( ماده ۶۰۹)؛ اهانت به اطلاق یا زنان دراماکن عمومی یا معابر( ماده ۶۱۹ قانون مجازات اسلامی )؛ افتراء ( ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی )؛ نشر اکاذیب ( ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی )؛وهجو ( ماده ۷۰۰ قانون مجازات اسلامی )؛ برقراری مقررات خاص برای این اهانت ها، به جهت شخصیت مجنی علیه یا موضوع اهانت یا الفاظ به کار گرفته شده می باشد. بنابراین جز درمواردفوق، جرم اهانت به عنوان یک اهانت ساده تلقی شده که مجازات آن درماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی پیش بینی شده است: (( توهین به افراد از قبیل فحاشی واستعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد به مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه ویا پنجاه هزار تایک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود)) البته استثناءشدن جرم قذف در این ماده توجیه مناسبی ندارد زیرا تنها عنوان قذف نیست که از عموم این ماده مستثنی می باشد بلکه همه عنوانهایی که در بالا مورد اشاره قرار گرفت، جزء مستثنیات هستند و از شمول ماده ۶۰۷ خارج می باشند.

یکی از مصادیق استثنا شده از شمول عنوان کلی اهانت مذکور درماده ۶۰۸ اهانت به مقدسات اسلام است که موضوع بحث این مقاله می باشد وعلت انتخاب این موضوع آن است که نظام سیاسی ما درابعاد مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی ودینی تحولات اساسی وفراوانی را به خود می بیند که اصطلاحا مردان سیاست آن را اصلاحات نام نهاده اند ودراین گذر، احزاب وگروه های سیاسی به خصوص در جراید و خطابهها به نقادی دوران گذشته پرداخته و دید گاههای حریف خود را به باد انتقادمی گیرند و طبیعی است که نقد دین واستنباطهای دینی هم جایگاه ویژه ای دراین میان به خود اختصاص داده وچه بسا که بسیاری از این نقادیها از حد اعتدال خارج شده و یا طرف مقابل، آن را ((اهانت به مقدسات اسلام)) تلقی کند.

۱-۳-اهمیت و ضرورت تحقیق

گروهی بدون غرض ورزی وصرفا با هدف خیرخواهی به مناظره می پردازند و تفسیرهای مختلفی از دین ارائه می دهند که چه بسا با آنچه که حتی از مسائل اجماعی دین تلقی می شود مغایرت داشته باشد والبته دراین مواقع، حریف برای مغلوب ساختن طرف مقابل ممکن است به ناروا اتهام اهانت به مقدسات دینی و نظایر آن را نثار رقیب خود سازد. گروهی نیز ممکن است با مطامع مادی یا سیاسی ویا به قصد مبارزه با ارزش های دینی، اهانتهای ناروایی را متوجه مقدسات دینی نمایند. تشخیص این موارد بر عهده دستگاه قضا است که باید به عنوان نهادی بی طرف، سره را از ناسره باز شناسد و از میان غبارهای جناحی وسیاسی، چهره عدالت را نمایان سازد. همچنین وکلای محترم دادگستری که سربازان فداکار عدالت هستند باید با جهد وتلاش خود یار ویاور دادرسان باشند اما این مهم هرگز جامه عمل نمیپوشد مگر اینکه قاضی و وکیل از عناصر عمومی واختصاصی اتهام، آگاهی کامل داشته باشند که متاسفانه قوانین مدون و نوشتههای حقوقی آن چنانکه شایسته است پرده از این ابهامات بر نداشته و در این زمینه دچار نقص جدی هستند و در نتیجه کار بر مجریان و مفسران قانون و به خصوص این دو قشر شریف دشوار گشته است وچه بسا که واژه مبهم (( مقدسات اسلام )) دچار تفسیر های گوناگون و احتمالا سوء استفاده های ناروا قرارگیرد. درهرحال سعی ما برآن است که برای آشنایی بیشتر با این جرم ومسائل پیرامون آن کمی به کنکاش نشسته و ابعاد مختلف آن را بررسی کنیم.

۱-۴-سوالهای تحقیق

۱- اهانت به مقدسات اسلام شامل جرم توهین مشدد می شود؟

۲-اهانت به مقدسات شامل چه مواردی می باشد؟

۳- اهانت در قانون ایران و افغانستان چگونه بررسی می شود؟

۱-۵-فرضیه های تحقیق

۱-اهانت به مقدسات در صورتی که موضوعه اش پیامبر اسلام و اهل بیت باشد شامل توهین مشدد می شود.

۲-شامل اهانت به پیامبر و اهل بیت از جمله حضرت فاطمه زهرا (ص) است.

۳- در قانون افغانستان بیشتر واژه ی «شخص» به کارگرفته شده و در قانون ایران از واژه ی «هرکس» بهره برده شده است و «شخص» در ماده مزبور عام است که شامل زن و مرد، مسلمان و غیر مسلمان می گردد. اخلال و تعطیل در صورتی جرم است که به زور و اکراه باشد، بنابراین اگر کسی بدون اکراه مراسم دینی یکی از ادیان همانند مراسم دینی مسیحی و یا یهودی را تعطیل نماید، جرمی مرتکب نشده است