قرارداد بیمه و نکات مهم در تنظیم و امضای این قرارداد

قرارداد بیمه در انواع مختلف آن، همچون بیمه عمر، بیمه بدنه اتوموبیل، بیمه آتش‌سوزی، بیمه سرقت از منزل، بیمه شخص ثالث و … یکی از رایج‌ترین و پرکاربردترین عقود در سطح جامعه است.

افزایش خطرات احتمالی که هر چیزی را تهدید می‌کند، سبب شده تا افراد با توسل به قرارداد بیمه به دنبال حفظ و حراست از جان و مال خویش برآیند. از طرف دیگر، اجباری بودن برخی از بیمه‌ها مانند بیمه شخص ثالث خودرو نیز در گسترش این نوع از قراردادها موثر بوده است.

با توجه به اهمیت روزافزونی که قرارداد بیمه در زندگی افراد پیدا کرده، افراد باید از ویژگی‌ها و شرایط تنظیم و پذیرش این قرارداد اطلاع داشته باشند.

قرارداد بیمه چیست؟

هرچند در قانون مدنی از عقد یا قرارداد بیمه به عنوان یکی از عقود معیّن همچون بیع، اجاره، رهن و …نام برده نشده، اما این قرارداد مشمول ماده ۱۰ قانون مدنی می‌شود و به این ترتیب علاوه بر اینکه از قوانین خاص خود در قانون بیمه پیروی می‌کند، یک قرارداد خصوصی محسوب می‌شود که در صورت عدم مغایرت با قانون برای طرفین صحیح و لازم‌الاتباع خواهد بود.

طبق ماده یک قانون بیمه: بیمه عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد می‌کند در ازای پرداخت وجه یا وجوهی از طرف دیگر، در صورت وقوع یا بروز حادثه، خسارت وارده بر او را جبران نموده یا وجه معینی بپردازد.

در این قرارداد متعهد را «بیمه‌گر»، طرف تعهد را «بیمه‌گذار»، وجهی که بیمه‌گذار می‌پردازد را «حق بیمه» و آنچه بیمه می‌شود را «موضوع بیمه» می‌نامند.

چه مواردی باید در قرارداد بیمه ذکر شود؟

قرارداد بیمه باید قراردادی واضح و صریح باشد تا طرفین قرارداد به‌صورت دقیق و کامل با تعهدات خود آشنایی داشته باشند. به‌همین جهت، ماده ۳ قانون بیمه مقرر داشته که موارد ذیل باید در بیمه‌نامه به‌طور صریح درج شود:

۱. تاریخ انعقاد قرارداد بیمه

۲. اسم بیمه‌گر و بیمه‌گذار

۳. موضوع بیمه

۴. حادثه یا خطری که عقد بیمه به مناسبت آن به عمل آمده

۵. ابتدا و انتهای بیمه

۶. حق بیمه

۷. میزان تعهد بیمه‌گر در صورت وقوع حادثه

ویژگی‌های قرارداد بیمه

هرچند قرارداد بیمه، یکی از عقود معیّن در قانون مدنی نیست، اما با توجه به ماده ۱۰ این قانون می‌تواند مشمول قوانین و مقررات این قانون شده و خصوصیات بسیاری از آن‌ها را داشته باشد. علاوه بر این، عقد بیمه به دلیل ماهیت خاص آن از ویژگی‌های دیگری نیز برخوردار است:

-قرارداد بیمه باید شرایط صحت قرارداد را داشته باشد

عقد بیمه باید مانند هر قرارداد دیگری از شرایط اساسی صحت قرارداد مندرج در ماده ۱۹۰ قانون مدنی برخوردار باشد. یعنی جهت انعقاد قرارداد بیمه باید قصد طرفین و رضای آن‌ها، اهلیت طرفین، معین بودن موضوع عقد و مشروعیت جهت معامله نیز احراز شود.

-قرارداد بیمه یک عقد الحاقی است

عقد الحاقی، قراردادی است که یکی از طرفین، پیش‌تر بند‌ها و شرایط آن را نوشته و مقرر کرده و طرف دیگر تنها با امضای آن به قراداد ملحق می‌شود. در این نوع از قرارداد‌ها امکان چانه‌زنی میان طرفین وجود ندارد و قرارداد به طرف دیگر تحمیل می‌شود. انعقاد قرارداد بیمه نیز غالبا به همین شکل است. بیمه‌گر مندرجات این قرارداد را از پیش تعیین و بیمه‌گذار با امضای این قرارداد تنها به آن ملحق می‌شود.

-قرارداد بیمه از جمله عقود لازم است

عقود بر مبنای قابلیت فسخ یا عدم قابلیت فسخ به دو دسته عقود لازم و عقود جایز تقسیم می‌شوند. در عقود لازم، هیچ یک از طرفین قرارداد حق فسخ آن را جز در موارد معین قانونی ندارد. اما در عقود جایز، هر یک از طرفین قرارداد می‌توانند آن را به صورت یک‌جانبه فسخ کنند. مطابق این تعریف، عقد بیمه در دسته عقود لازم قرار می‌گیرد که نه بیمه‌گر و نه بیمه‌گذار نمی‌توانند جز در موارد معین قانونی آن را به صورت یک‌جانبه فسخ کند.

-قرارداد بیمه یک قرارداد مستمر است

قرارداد‌ها از حیث فوریت تحقق موضوع تعهد به دو دسته آنی و مستمر تقسیم می‌شوند. در قرارداد‌های مستمر موضوع تعهد در طول زمان برای طرفین وجود داشته و به آن متعهدند و برخلاف عقود آنی با یک بار تحقق، پایان نمی‌یابند. از این منظر، قرارداد بیمه قراردادی مستمر است و بیمه‌گر در طول زمان متعهد می‌شود تا در صورت بروز خسارت برای بیمه‌گذار، خسارات وی را جبران کند.

-قرارداد بیمه یک عقد اتفاقی است

اتفاقی بودن عقد به این معناست که زمان دقیقی برای تحقق آن وجود ندارد. این موضوع، از ویژگی‌های بارز عقد بیمه است، زیرا زمان تحقق آسیب و بروز خسارت معلوم نیست، اما به محض تحقق آن بیمه‌گر موظف به ایفای تعهد خود بر جبران خسارات وارده به بیمه‌گذار است.

– تعهدات قرارداد بیمه دو طرفه است

قرارداد بیمه عقدی است «دو تعهدی» به این معنا که به محض تحقق، تعهداتی برای دو طرف به دنبال دارد. به‌عنوان مثال بیمه‌گذار موظف است حق بیمه را در مهلت مقرر پرداخت کند، از مال موضوع بیمه به صورت متعارف محافظت کند، در صورت بروز خسارت در اسرع وقت به بیمه‌گر اطلاع دهد و …. در مقابل نیز بیمه‌گذار متعهد می‌شود تا در صورت بروز خسارت آن را به صورت کامل جبران کند، اسرار بیمه‌گذار را حفظ و هر امری که باعث زایل شدن حقوق بیمه‌گذار می‌شود را در قرارداد درج کند.

تعهدات در قرارداد بیمه

طبق قرارداد بیمه، بیمه‌گر و بیمه‌گذار پس از عقد قرارداد در برابر یکدیگر تعهداتی دارند که باید آن‌ها را انجام دهند و هر زمان یکی از آن‌ها به تعهدات خود عمل نکند، قرارداد باطل یا فسخ خواهد شد.

تعهدات بیمه‌گر:

آگاه کردن بیمه‌گذار از تکالیف و وظایفش.
حفظ اسرار بیمه‌گذار.
پرداخت کامل و سریع خسارات.
درج مسائلی که باعث از بین رفتن حقوق بیمه‌گذار می‌شود در قرارداد.
تمام تعهداتی که طبق قانون قرارداد بر عهده طرفین معامله است.

تعهدات بیمه‌گذار:

پرداخت حق بیمه در زمان مقرر.
اعلام تشدید خطر (یعنی اگر خطری که به خاطر آن قرارداد منعقد شده به وسیله خود فرد یا شخص ثالث تشدید شود، باید به بیمه‌گر اطلاع داده شود.)
اعلام دقیق کیفیت خطری که به موجب آن قرارداد منعقد شده است.
حفاظت از مورد بیمه به صورت متعارف.
اعلام به موقع حادثه‌ای که موجب خسارت شده است.

صندوق تأمین خسارت‌های بدنی

گاهی خسارت‌های بدنی به وجود آمده در حوادث در شرایط بیمه‌نامه قید نشده یا به دلایل دیگری مانند: انقضای بیمه‌نامه و بطلان آن، تعلیق تأمین بیمه‌گر یا ورشکستی آن، فرار کردن مسئولین حادثه و ناشناس ماندن مقصّر اصلی، هیچ خسارتی از سوی بیمه‌گر به حادثه‌دیده تعلق نمی‌گیرد، در این حالت با هدف حمایت از قربانیان حوادث رانندگی، صندوق مستقلی به نام صندوق تأمین خسارت‌های بدنی به وجود آمده است که این خسارات را به آن‌ها پرداخت می‌کند.

نکات مهم در تنظیم و قبول قرارداد بیمه

قرارداد بیمه، توافقی حقوقی و مبتنی بر حُسن نیت طرفین (بیمه‌گذار و بیمه‌گر) است که در آن بیمه‌گر، در برابر دریافت حق‌بیمه، تعهد می‌کند در صورت وقوع رویداد‌های غیرمترقبه و مشخص‌شده در قرارداد برای بیمه‌گذار، خسارت‌های مالی یا جانی وارده بر وی یا ذی‌نفعان او را جبران کند یا مبلغی را مطابق شرایط مندرج در قرارداد پرداخت کند.

در تنظیم، قبول و امضای یک قرارداد بیمه، نکات فوق‌العاده مهمی وجود دارد که می‌تواند از بروز مشکلات و اختلافات بعدی جلوگیری کنند:

-شرح دقیق و بدون ابهام موضوع بیمه:

باید در قرارداد به طور واضح و دقیق مشخص شود چه چیزی، چه کسی و تحت چه شرایطی بیمه می‌شود.

-پرهیز ار عبارات مبهم:

در تنظیم قرارداد بیمه باید از استفاده از عبارات مبهم و دو پهلو خودداری شود. مثلاً در بیمه اتومبیل، مشخصات کامل خودرو، نوع پوشش، و محدوده جغرافیایی آن باید به طور کامل و بدون ابهام ذکر شود.

در بیمه‌های دیگر نیز باید موضوع بیمه به دقت و با جزئیات کافی شرح داده شود. ابهام در این بخش می‌تواند منجر به اختلاف در زمان پرداخت خسارت شود.

-تعیین تعهدات بیمه‌گر و شرایط پرداخت خسارت:

تعهدات دقیق بیمه‌گر در صورت وقوع حادثه یا خطر باید به روشنی بیان شود. این تعهدات شامل مبلغ غرامت، نحوه پرداخت (یکجا، اقساطی)، شرایط پرداخت (ارائه مدارک، بررسی خسارت) و استثنائات پوشش (مواردی که تحت پوشش بیمه نیستند) می‌شود.

به طور خاص، مدت زمان پرداخت خسارت پس از ارائه مدارک لازم باید به وضوح مشخص شود. عدم شفافیت در این بخش می‌تواند منجر به تاخیر در پرداخت خسارت یا اختلاف در مبلغ آن شود.

-تعریف دقیق خطرات:

خطرات و حوادثی که تحت پوشش بیمه هستند، باید به طور واضح و صریح در قرارداد ذکر شوند. این بخش از قرارداد باید به گونه‌ای تنظیم شود که هیچ گونه ابهامی باقی نماند و برای هر دو طرف قرارداد قابل فهم باشد.

عدم ذکر دقیق خطرات می‌تواند در هنگام بروز حادثه به اختلافات جدی بین بیمه‌گذار و بیمه‌گر منجر شود.

-تعیین قانون حاکم و روش حل اختلاف:

قانون حاکم بر قرارداد باید به صراحت ذکر شود. همچنین نحوه حل اختلافات احتمالی بین طرفین (داوری، مراجعه به دادگاه و…) باید به طور شفاف و واضح در قرارداد قید شود.

این بخش از قرارداد اهمیت زیادی دارد، زیرا در صورت بروز اختلاف، مراحل حل آن را تعیین می‌کند.

-ارائه مدارک و اطلاعات مورد نیاز:

تمامی مدارک و اطلاعات لازم برای ارائه به شرکت بیمه در زمان درخواست خسارت باید در قرارداد به طور دقیق ذکر شوند. عدم ارائه این مدارک می‌تواند به عدم پرداخت خسارت یا طولانی شدن روند پرداخت منجر شود. باید مشخص شود که چه کسی مسئولیت جمع‌آوری و ارائه این مدارک را بر عهده دارد.

تنظیم دقیق و شفاف قرارداد بیمه از اهمیت بالایی برخوردار است و در صورت وجود هرگونه ابهام یا عدم اطمینان، بهتر است از مشاوره حقوقی متخصص در زمینه بیمه استفاده شود.

-مطالعه تمام بندهای قرارداد:

برای امضاء قرارداد بیمه در هر زمینه‌ای ابتدا تمام بند‌های آن را به خوبی مطالعه شود تا بیمه‌گذار از شرایط آن مطلع شود و برای دریافت خسارت یا اموری از این قبیل دچار مشکل نشود.

-اعتماد و صداقت متقابل:

بنیان قرارداد بیمه بر اعتماد و صداقت متقابل استوار است. قرارداد بیمه، یک توافق مشروط به رعایت دقیق شرایط و مقررات مندرج در قرارداد و اعلام صادقانه و صحیح اطلاعات توسط بیمه‌گذار، و عدم وجود هر گونه تقلب یا سوء نیت از سوی هر یک از طرفین است.

بیمه‌گذار نیز موظف است اطلاعات صحیح و کامل را به بیمه‌گر ارائه دهد. هر گونه تقلب یا پنهان‌کاری از سوی هر یک از طرفین می‌تواند به ابطال قرارداد منجر شود.

به طور کلی مهم‌ترین موضوع در تنظیم قرارداد‌های بیمه، بخشی است که به شفاف‌سازی و تعیین دقیق حقوق و تعهدات طرفین در مورد موضوع اصلی قرارداد (یعنی پوشش بیمه‌ای و نحوه پرداخت خسارت) می‌پردازد و از بروز هرگونه ابهام و اختلاف نظر جلوگیری می‌کند.